Ý nghĩa phong tục cúng Giao thừa 

Lễ Cúng Giao Thừa là một truyền thống lâu đời của người Việt, nhưng cách thức thực hiện nghi lễ này ở ba miền Bắc, Trung, Nam cũng có những điểm khác biệt.

Theo từ điển Hán - Việt của tác giả Ðào Duy Anh, Giao Thừa có nghĩa là cũ giao lại, mới đón lấy. Ý nghĩa này là để bày tỏ việc đánh bại những điều xấu xa của năm cũ và chào đón những điều tốt lành của năm mới.

Lễ trừ tịch còn có ý nghĩa là loại bỏ ma quỷ, vì vậy được gọi là "trừ tịch". Lễ trừ tịch thường diễn ra vào ngày Giao Thừa, do đó còn được gọi là lễ Giao Thừa.

Cúng Giao Thừa là một nghi lễ quan trọng đối với người Việt. Theo truyền thống, Giao Thừa được tổ chức để đón tiếp 12 vị Hành khiển. Họ thường đi thị sát dưới hạ giới và không kịp vào nhà, vì vậy bàn cúng thường được đặt ở ngoài cửa chính của mỗi nhà.

Hết một năm, vị Hành khiển cũ sẽ chuyển giao công việc cho vị Hành khiển mới để cai quản Hạ giới trong năm mới. Mâm lễ được sắp bày với lòng thành kính, để tiễn đưa vị Hành khiển cũ trở lại thiên đình và chào đón vị mới đảm nhận nhiệm vụ cai quản hạ giới.

Vì việc chuyển giao công việc diễn ra trong không khí khẩn trương, các vị thường chỉ kịp ăn vội vàng hoặc chỉ kịp chứng kiến sự thành kính của chủ nhà. Do đó, trên bàn thờ mỗi gia đình trong ngày Tết luôn có bình hương, đèn dầu và hai ngọn nến để thắp sáng.

Cúng giao thừa vào thời điểm nào?

Cúng Giao Thừa thường diễn ra vào lúc mấy giờ và nên tổ chức ở trong nhà hay ngoài trời trước là những vấn đề mà nhiều người quan tâm.

Thông thường, người ta thường cúng Giao Thừa vào khoảnh khắc chính Tý, tức là 12 giờ đêm ngày 30 hoặc 29 tháng Chạp Tết. Đây cũng là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, và là cơ hội để tiễn đưa các vị thần của năm cũ và đón tiếp các vị thần của năm mới.

Nên cúng trong nhà hay ngoài trời trước?

Khi tổ chức cúng Giao Thừa, nhiều gia đình thường phải làm hai lễ: một lễ ngoài trời và một lễ trong nhà. Vấn đề là liệu nên tổ chức lễ ngoài trời trước hay trong nhà trước.

Theo các chuyên gia phong thủy, lễ ngoài trời thường được tổ chức trước nhằm "nghênh tân, tiễn cửu", tức là đón chào quan hành khiển mới và tiễn biệt quan hành khiển cũ.

Sau khi hoàn tất lễ ngoài trời, gia chủ sẽ tiến hành cúng Giao Thừa trong nhà, sau khi đã sắp đầy đủ lễ trên bàn thờ tổ tiên. Lúc này, đèn nến sẽ được thắp sáng, hương thơm sẽ được cất lên, và sự thành kính cầu khấn sẽ được thực hiện.

Theo phong tục truyền thống của người Việt, cúng Giao Thừa được tổ chức một cách chu đáo trong từng gia đình, để chào đón sự xuất hiện của người xông đất và mang lại may mắn và tài lộc cho nhà cửa.

Tuy nhiên, phong tục này cũng có sự khác biệt trong mỗi vùng miền, đặc biệt là về mâm cỗ cúng Giao Thừa.

Mâm cúng Giao thừa các miền

Mâm cúng ngoài trời phải đặt ở nơi sạch sẽ, trên mâm có một bát gạo để cắm hương, hai ngọn nến hoặc đèn dầu.

Ngoài ra, trong mâm cỗ cúng Giao thừa, gia chủ cũng có thể chuẩn bị thêm chiếc mũ của Ðại vương Hành khiển. Tùy phong tục tập quán của mỗi nơi mà mâm lễ cúng Giao thừa có thể là cỗ chay hay mặn.

Mâm cúng giao thừa ngoài trời thường đơn giản hơn trong nhàMâm cúng giao thừa ngoài trời thường đơn giản hơn trong nhà

Gia chủ chuẩn bị mâm lễ cúng Giao thừa ngoài trời gồm những lễ vật sau:

Mâm ngũ quả

Nhang (nên là 3 cây nhang to)

Hoa/đèn/nến

Trầu cau

Muối gạo

Trà rượu

Quần áo mũ nón thần linh

Thủ lợn luộc

Gà trống luộc

Xôi

Bánh chưng

Trong đó, gia chủ cần đặc biệt chú ý đến con gà trống luộc. Nên chọn gà trống mới bắt đầu tập gáy, chưa đạp mái, khỏe mạnh, mỏ vàng, mào cờ, chân gà màu vàng. Nếu không có nhiều điều kiện thì chuẩn bị đơn giản, chỉ cần thể hiện lòng thành đối với các bậc thần linh, ông bà gia tiên.

Cũng tùy theo từng vùng miền mà có các loại đồ cúng khác nhau:

Miền Bắc: Mâm cỗ thường tính theo bát, đĩa gồm 4 bát, 4 đĩa, nếu cỗ lớn thì 6 bát, 6 đĩa hoặc 8 bát, 8 đĩa. Các bát này thường có móng giò hầm măng lưỡi lợn, bóng nấu thập cẩm, miến lòng gà, mọc. Đĩa thường là xôi, bánh chưng, thịt luộc, thịt đông, giò lụa, giò xào, nộm và dưa hành muối. Có nhà cũng cúng gà, gà thường là thịt gà trống thiến.

Miền Trung: Trên mâm cúng của người miền Trung có bánh chưng, bánh tét, dưa món, chả lụa Huế, thịt đông, gà bóp rau răm, chả Huế, thịt heo luộc, bát ninh măng khô, miến Huế, cá chiên hay chả ram. Mâm cỗ người miền Trung có đầy đủ các món ăn.

Miền Nam: Mâm cúng thường đơn giản hơn, chỉ có hương thắp, hoa, đèn, bánh mứt, trái cây, trà… Nhưng nếu là mâm mặn đầy đủ sẽ có thịt heo luộc, gà luộc, xôi, bánh chưng, chè… Sau khi cúng Giao thừa ngoài trời, gia chủ sẽ thực hiện lễ cúng giao thừa trong nhà để cúng Thổ công và tổ tiên, cầu xin tổ tiên phù hộ cho gia đình trong năm mới gặp được nhiều điều tốt lành.